Huizen in Peize voor 1850

N.B. Dit document is verdeeld in een aantal delen. Zie daarvoor de index of de vervolgdelen.

Tijdens de uitvoering van dit project zijn nieuwe gegevens beschikbaar gekomen, die soms ook hebben geleid tot andere inzichten. Het is daarom mogelijk dat deze aanvullingen en wijzigingen nog niet overal zijn verwerkt. Ook zijn in eerste instantie hier en daar onderdelen niet volledig uitgewerkt en is dat ook bij een nadere herziening nog niet gebeurd. Ik zal proberen deze onvolkomenheden in de toekomst op te lossen. Meer informatie over de families is vaak te vinden in de overeenkomstige genealogie, zie Hoofdindex Genealogieën Peize.

De kaarten zijn gedeeltelijk nagetekend op grond van kadasterkaarten in de Kadastrale Atlas 1832 Peize en gedeeltelijk overgenomen van www.dewoonomgeving.nl (niet meer beschikbaar) of www.watwaswaar.nl. Hierbij is er verschil tussen de overzichtskaart, die gemaakt is in 1818 en de detailkaarten met perceelnummers, die zijn bijgewerkt tot 1832. De ingetekende huisnummers zijn de vermoedelijke huisnummers op grond van dit document.

N.B. De kaart van sectie E, derde blad (tussen Roderweg en Peizerdiep) zoals die op www.watwaswaar.nl en in de in druk uitgebrachte atlas is te zien betreft niet de kaart van 1832, maar een latere versie. Dat is o.a. te zien aan hogere perceelnummers. De oorspronkelijke nummers van sectie E lopen tot 1292. Hogere nummers wijzen op latere veranderingen in de perceelindeling.

Arend Arends, Zeegse 2014

Volgorde van de huizen

Bij de nummers van de huizen wordt de nummering aangehouden zoals die heeft bestaan van ongeveer 1810 tot 1852. Ook in 1797 en 1807 zijn al lijsten opgemaakt met andere huisnummers. De nummering is in de periode 1810-1852 in hoofdzaak ongewijzigd. Voor nieuwe huizen worden subletters gebruikt. Vanaf de invoering van het bevolkingsregister in 1850 wordt de huisnummering periodiek aangepast. Pas in 1952 wordt het systeem van huisnummers per straat ingevoerd.

In 1578 wordt de marke van Peize gescheiden, waarbij de eigenaren worden verdeeld in 10 slagen van ieder 4 1/4 buirdeel. Deze scheiding is uitvoerig gedocumenteerd in Drentse Rechtsbronnen van J. Heringa cs. De slagen zijn waarschijnlijk min of meer geografisch bepaald en geeft zo de oudste indeling van eigenaren in de gemeente, al is een koppeling met latere gegevens niet altijd even duidelijk. Overigens betreft deze markescheiding een gebied van ruim 3000 grazen of ongeveer 1500 ha, dus ruim de helft van de ongeveer 2800 ha die Peize groot is. De landerijen bij de boerderijen, op de es en veel hooilanden in het noorden waren al gescheiden.

Vanaf 1612 zijn lijsten van bewoners en/of eigenaren beschikbaar i.v.m. de inning van belastingen. In 1672 wordt het Haardstedenregister ingevoerd, pas in 1691-1694 vindt een vervolgopmeting plaats, daarna pas in 1742 en vervolgens om de 10 jaar tot 1804. Daarnaast zijn er incidenteel ook andere lijsten, vooral in de Franse tijd (1795-1813).

Hoewel de volgorde in het Haardstedenregister in de loop van de tijd varieerde, zijn er toch vaste aanknopingspunten, die kunnen helpen bij het terugvolgen van de lokatie van de huizen met als voornaamste referentiepunt de invoering van het kadaster in 1832.

Men begon steevast bij het huis Ter Hansouwe, gelegen op de Peizerhorst nabij het Eelderdiep. Na De Horst komt dan De Pol, soms een deel van de Brusselseweg om via de Zuurseweg het dorp in te gaan. Na het eerste deel van de Zuurseweg komt eerst het deel van de Kerkstraat tot aan de school/kosterij. Daarna vervolgde men met het westelijk deel van de Zuurseweg, de Molenweg en de Oude Velddijk voor zover gelegen ten zuiden van de Brinkweg. Binnen dit gebied varieerde de volgorde in de loop van de tijd.

De Brinkweg en de school vormden vermoedelijk de begrenzing van de Zuiderkluft, waardoor deze grens in de loop van de tijd stabiel bleef. De verdeling in kluften was onder andere bedoeld om de werkzaamheden aan een aantal openbare werken gemakkelijker te kunnen verdelen onder de inwoners. Zo was er ook de Zuider Middelkluft, de Noorder Middelkluft en tenslotte de Noorderkluft.

Bij de Zuider Middelkluft begon men steeds bij de Kerkstraat vanaf de school, daarna de Hoofdstraat, waarbij ook het Huis te Peize nog tot deze kluft werd gerekend, al zal dit huis waarschijnlijk zijn vrijgesteld van verplichtingen.

De Noorder Middelkluft omvat de overige huizen aan de Hoofdstraat tot aan de huidige Raadhuislaan, daarna werden meestal eerst de huizen rond de Roderweg opgenomen, te beginnen bij de molen nabij het Peizerdiep (weg naar Roderwolde), inclusief alle overige huizen ten noorden van de Brinkweg.

Vervolgens kwam men weer terug bij de Hoofdstraat en nam men daarna de huizen mee langs de waterloop (huidige Raadhuislaan en Noordsepad) en tevens de enkele huizen die aan de Groningerweg stonden.

Iets ten noorden van het Noordsepad begint dan de Noorderkluft. Na de bewoners van Peizerwold volgden dan de huizen aan het Achterstewold, dat ook tot Peizerwold werd gerekend en tenslotte de huizen aan de Brusselseweg, voor zover die aan het begin niet aan de beurt waren gekomen. Toen er huizen aan de oostzijde van de Esweg kwamen werden die achteraan de lijst meegenomen.